Pakistan'ın Gvadar ve İran'ın Çabahar limanları bölgenin kaderini belirleyecek jeostratejik ve jeopolitik öneme sahip dinamikler olarak öne çıkıyor. Her iki liman da dünyanın petrol rezervlerinin üçte ikisine sahip olan ve günde ortalama 17 milyar varil ham petrolün taşındığı Hürmüz Boğazı ağzında bulunuyor. Bu limanların tam olarak faaliyete geçmesi halinde deniz yolu taşımacılığı konusunda bölgede rekabet alevlenecek.
Uluslararası deniz taşımacılığı ve petrol ticaretinin önemli kesişme noktasında bulunan her iki liman da Orta Asya, Güney Asya ve Ortadoğu'yu birbirine bağlayan bir noktada yer alıyor. Bunun ötesinde söz konusu limanların Hint Okyanusu'na direk ulaşıma imkan vermesi de ekonomik ve stratejik değerlerini arttırıyor. Hint Okyanusu'ndan yılda 100 bin gemi geçtiği ve dünya petrol ticaretinin yüzde 70'inin bu güzergahtan yapıldığı tahmin ediliyor.
Limanların kontrolünde Çin ve Hindistan rekabeti
Çin ve Hindistan, yukarıda sayılan nedenlerden dolayı bu limanların inşası ve finanse edilmesiyle yakından ilgileniyor. Çinli Overseas Port Holding Şirketi (COPHC), 2013'te Gvadar Limanı'nın işletmesini 40 yıllığına satın aldı. Hedef ise 2015'in sonunda bu limanı tam kapasiteyle faaliyete geçirmekti. Bu kapsamda, Çin ile Pakistan arasında 46 milyar dolarlık enerji ve altyapı anlaşmaları imzalandı. Çin, 3 bin kilometrelik yol inşa ederek, Gvadar ile Kaşgar'ı birbirine bağlamayı amaçlıyor. Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC) olarak adlandırılan bu projeyle aynı güzergah üzerine tren yolları ve gaz-petrol boru hatları da inşa edilmesi planlanıyor.
Öte yandan, Hindistan da bölgede rekabet halinde olduğu Çin ile dengeleri sağlamak adına İran'ın Çabahar Limanı'nın geliştirilmesiyle 2003'ten bu yana yakından ilgileniyordu ancak İran'a uygulanan ekonomik yaptırımlar gerekçesiyle projede pek ilerleme kaydedilemedi. Geçen yıl mayıs ayında ise İran ve Hindistan arasında uzun zamandır ertelenen mutabakat anlaşması imzalandı. Anlaşmaya göre, 2016'nın sonunda Hindistan, Çabahar Limanı'nın geliştirilmesi ve kapasitesinin arttırılmasını tamamlayacak. Yine anlaşmaya göre, Yeni Delhi yönetimi, 85 milyon dolar civarında yatırım yaparak, limana konteyner ve çok amaçlı kargo terminali inşa edecek.
Hem İran hem de Hindistan bölgeye kayda değer bir yatırım yaptı. İran'ın güney sahilindeki Çabahar'ı kuzeydeki Zahidan kentine bağlayan yol tamamlandı ve faaliyete geçti. Hindistan, 100 milyon dolar harcayarak, Afganistan'da 220 kilometrelik Zaranj-Delaram Otobanı'nı 2009'da tamamladı. Böylece Afganistan'dan İran'ın Çabahar Limanı'na kara yolu bağlantısı neredeyse sağlanmış oldu. Bu arada, İran da Çabahar ile Zahidan arasında tren yolu inşaatına başladı. Zahidan'a ulaşacak bir tren yolu ağının İran'ın Orta Asya devletlerine mal taşımasını son derece kolaylaştıracağı belirtiliyor.
Afganistan da geçen aylarda İran ve Hindistan ile üçlü ticaret anlaşması imzalayarak, Çabahar Limanı'nı alternatif güzergah olarak kullanacağını bildirdi.
Çin'in yer altı kaynaklarına kısa yoldan ulaşma hedefi
Çin'in ekonomik çıkarları doğrultusunda Ortadoğu petrol ve gazını Pakistan'ın Gvadar Limanı üzerinden ithal edilmesi önem arz ediyor. Aynı şekilde, Çin, maden zengini Afrika'ya ulaşımda da aynı limanı kullanmak istiyor. Bunun gerekçesi ise Gvadar'ın en yakın ve en ucuz güzergah olması.
Çin, halihazırda deniz ticaretini kendisi için riskli olan Güney Çin Denizi, Malakka Boğazı, Sri Lanka ve Pasifik üzerinden yapıyor. Bu da Çin gemilerinin bölgedeki ticaret ortaklarına ulaşması için yaklaşık 10 bin kilometre yol yapması anlamına geliyor. Ancak, Gvadar Limanı, 10 bin kilometrelik mesafeyi 2 bin 500 kilometreye indirecek. Ayrıca Kaşgar'a ulaşımı da 4 bin 500 kilometreden 2 bin 500 kilometreye indirecek. Sonuç olarak, Çin, ticaretinde sadece süreden kazanmayacak aynı zamanda milyonlarca dolar da cebinde kalacak.
Bölgede silahlanmanın hızlanması tehlikesi
Çin'in askeri hedefleri arasında Hint Okyanusu'nda "rakipsiz bir deniz gücü" olmak, ilk sıralarda yer alıyor. Umman Denizi'ndeki ABD-Hindistan üstünlüğünü dengelemek isteyen Çin, ayrıca, Gvadar Limanı'nı, Malakka Boğazı'nın Hindistan tarafından bloke edilmesi halinde bir alternatif olarak görüyor.
Hindistan'ın İran'daki Çabahar Limanı'nı geliştirmesinin bir amacı da İran'ın ham petrol rezervlerinden ve Afganistan'ın kaynaklarından faydalanmak. Bunun yanı sıra, Orta Asya devletlerinden de enerji, gaz ve petrol ithal etmeyi arzulayan Yeni Delhi yönetimi, karşılığında ise araba, bilgisayar ve enformasyon teknolojisi ihraç etmeyi hedefliyor.
Çin ve Hindistan arasında limanlar konusunda yaşanan yoğun rekabet, bölgenin geleceğine damga vuracak gibi gözüküyor. Ekonomide ve mavi sularda yaşanacak rekabetin bölgede silahlanmanın hızlanmasına neden olmasından endişe ediliyor.
