Türkiye’de bir yandan sıfırdan elektrik üretim yatırımları devam ederken, bir yandan da mevcut santrallerin kapasiteleri ve verimliliklerini yükseltecek çalışmalar yürütülüyor. Özellikle kamunun elindeki büyük ölçekli HES’ler, bu çalışmalar açısından kritik öneme sahip. Elektrik Üretim AŞ’nin (EÜAŞ) elindeki santrallerin ciddi bir bölümünün, üretim özelleştirmeleri kapsamında özel sektöre devri çalışmalarına devam edilirken, özelleştirme kapsamı dışında bırakılan Keban, Karakaya ve Atatürk barajlarındaki HES’lerin gerek kurulu güçlerinin arttırılması, gerekse verimliliklerinin yükseltilmesi için projeler geliştiriliyor.
Bu konudaki ilk adım, söz konusu üç dev HES’in en eskisi konumundaki, 8 üniteden oluşan toplam 1330 MW’lik Keban HES için atıldı. EÜAŞ ile Tübitak Marmara Araştırma Merkezi (MAM) arasında Keban Hidroelektrik Santrali (HES) Kontrol Sistemleri Geliştirme Projesi için anlaşma imzalandı.
Proje kapsamında Keban HES’in elektromekanik ekipmanının büyük bir bölümü TÜ- BİTAK MAM Enerji Enstitüsü tarafından tasarlanıp üretilerek yenilenecek. Projenin hayata geçirilmesine yönelik başlangıç toplantısı ise EÜAŞ Genel Müdürü Nevzat Şatıroğlu ve TÜBİ- TAK Başkanı Prof. Dr. Arif Ergin’in de katılımıyla Elazığ’daki Keban HES tesislerinde gerçekleştirildi.
TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü, Keban HES Kontrol Sistemleri Geliştirme Projesi kapsamındaki tasarım çalışmalarına başladı. TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü, Keban HES’teki santral kontrol sistemi (SCADA Sistemi), hız regülatörü, ikaz sistemi, koruma ve senkronizasyon sistemi, iç ihtiyaç sistemi, şalt teçhizatı ve ilgili yardımcı sistemlerin üretimini önümüzdeki iki yıl içinde tamamlamayı hedefliyor. Tasarım ve üretim sürecinin tamamı Tübitak mühendis ve teknisyenlerince yerli ve milli imkanlar kullanılarak gerçekleştirilecek.
100 MW’lik ilave güç
Bu kapsamdaki tasarım çalışmalarının 2019 yılına kadar tamamlanması, eski ekipmanların sökümü, yeni ekipmanların kurulum ve devreye alma çalışmalarının 2019-2021 yılları arasında tamamlanması öngörülüyor. TÜBİTAK MAM Enerji Enstitüsü’nün çalışmalarının santralin gücünü yaklaşık 110 MW arttırarak 1440 MW’ye yükseltmesi bekleniyor.
160 MW’de sargı yenilemeden
Keban HES’teki yenileme çalışmalarının bir parçası da, EÜAŞ’ın kendi bünyesinde gerçekleştirilecek. EÜAŞ Sarıyar HES İşletme Müdürlüğü Sargı Atölyesi bünyesindeki ekipler, Keban HES generatörlerinin sargılarını yenileyerek sargı yalıtım sınıfını yükseltecek. Bu çalışmanın da ünitelerin gücünü en az yüzde 15 arttırabileceği hesaplanıyor. 2008-2009 döneminde ünitelerden birinin sargı başı kaynaklarının değiştirilmesinden elde edilen yüzde 15’lik güç artışı, bu hesaplamanın temelini oluşturuyor.
Keban’a frekans kontrol yeteneği
Gerek TÜBİTAK MAM, gerekse EÜAŞ’ın kendisi tarafından yapılacak yenileme ve geliştirmeler sonucunda Keban HES’in toplam kurulu gücünün 1600 MW’ye ulaşabileceği öngörülüyor. Sekiz ünitedeki yenileme çalışmalarının ardından Keban HES aynı zamanda, elektrik iletim şebekesindeki istikrarı sağlamak amacıyla gelişmiş bir frekans kontrol yeteneğine de sahip olacak. Keban HES’e ayrıca, ulusal elektrik şebekesinde yaşanabilecek sistem çökmesi (black out) halinde ihtiyaç duyulacak black-start yeteneği de kazandırılcak. Santralin ünite başlatma ve durdurma süreçlerinin tam otomatik hale getirilmesi de projenin kazandıracağı özelliklerden bir diğeri.
Sargı başı kaynakları ile yüzde 15
EÜAŞ’ın Keban HES’i daha verimli hale getirmeye yönelik çalışmaları yeni değil. Keban HES için 2008- 2009 yıllarında yapılan bir çalışmada, ünitelerden birinin jeneratör ve türbininin sağı başı kaynakları yenilendi. Bu çalışmayla, söz konusu ünitedeki gücün yüzde 15 oranında artırılması başarıldı. Keban, en eski barajlardan biri olduğu için, birikecek suyun daha iyi nasıl değerlendirilebileceği, rezervuarın alüvyon ile dolmasının nasıl önüne geçebileceği konularına yeterli hassasiyetin gösterilmediği belirtiliyor.
Bu nedenle toplam 31 milyar metreküplük su biriktirme kapasitesine sahip Keban Barajı’ndaki suyun sadece 14 milyar metreküplük kısmının elektrik üretiminde kullanılabildiği, kalan kısmın yastık suyu tabir edilen, savak altı seviyelerde kalan su olduğu belirtiliyor.
Elektriğin yüzde 2.7'si Keban'dan
Keban HES, Türkiye’nin en büyük üçüncü hidroelektrik santrali konumunda. Santral 1330 MW’lik kurulu gücüyle aynı zamanda Türkiye’nin 10’uncu büyük elektrik üretim tesisi. Ülkedeki toplam kurulu gücün yaklaşık 1.5’ine yakınını temsil eden santral yıllık 6.6 milyar kWh elektrik üretim kapasitesine sahip. Keban HES’te 2016 yılında 5 milyar kWh’a yakın elektrik üretildi.
Kaynak: Mehmet KAYA / DÜNYA
